De passie en bezieling op je werk is verdwenen. Hoe zit dat?
Joris Luyendijk schrijft in Trouw(2015) over: “Het amorele systeem waarin wij leven“. Hiervoor had hij vele bankiers in het financiële hart van Londen geïnterviewd. Hij concludeerde dat het banksysteem zijn werknemers omtovert tot amorele bankiers. Na het verschijnen van het artikel in Trouw hoort Joris Luyendijk hier in Nederland hetzelfde geluid. En niet alleen bij de banken.
"Wat u beschrijft, gebeurt bij ons ook. De bezieling is verbannen uit ons werk, de waarde ervan gaat verloren, alles wat overblijft zijn meetbare doelen, cijfers, rendementen, targets."
Amoreel of immoreel
Hier maakt hij een onderscheid tussen amoreel en immoreel. Bij amoreel gedrag houd je je aan de regels, maar is ethisch niet verantwoord. Het mag nog steeds wat je doet, maar je wijkt af van het HART van de organisatie. Het is harteloos wat je doet. Bijvoorbeeld de CEO krijgt een enorme bonus, omdat dit afgesproken is. Terwijl het bedrijf een enorm bedrag aan staatssteun heeft gekregen van de overheid.
Bij immoreel gedrag ga je een stap verder, je overtreedt willens en wetens de regels. Bijvoorbeeld in de directie krijgt iedereen een bonus aan het einde van het jaar, terwijl ze de afgesproken prestatiedoelen niet hebben gehaald.
Passie en bezieling in de ijskast
Dit gaat over organisatiesystemen en organisatieculturen, waarbij kille doelstellingen bepalend zijn. Het ethisch besef is amoreel. Er is een gebrek aan menselijk maatstaven met als gevolg dat medewerkers noodgedwongen hun oorspronkelijke passie en bezieling voor hun vak in de ijskast moeten stoppen, willen ze daar nog een baan hebben.
Joris Luyendijk: “Ik ontmoet heel gewone mensen, en die zeggen: in mijn ziekenhuis gaat het net zo, of op school, of in een bedrijf. De waarde van het werk wordt niet meer bepaald door het nut ervan, maar door de cijfermatige output. Neem de publieke omroep. Vroeger luidde de opdracht aan een programmamaker: volg wat er gaande is in de wereld en maak daarover een uur goede televisie. Nu: je moet 17 procent binnenhalen van de mensen in de leeftijdscategorie 25 tot 40 in het tijdslot van 21.05 tot 22.00 uur. En dat is de publieke omroep. “
Met hoeveel passie en bezieling doe jij je werk?
Onderwijzers zitten in klassen, waar ze gedifferentieerd les moeten geven aan te veel kinderen met een veelheid aan sociaal-emotionele achtergronden(rugzakjes). Ze weten dat dit niet goed is voor de ontwikkeling van het kind, maar ze kunnen niet anders. “Gelukkig” houden zich aan de meetbare doelstellingen van de inspectie van registratie.
Wel besef, toch geen actie
Wanneer je echt met ze in gesprek gaat, een diepgaande dialoog start, dan zijn ze in al deze sectoren wel bewust van dit groeiende probleem. Het ene verander- of beleidsprogramma volgt op het andere. Nog meer procedures en voorschriften om risico’s te minimaliseren. Alleen deze organisatiesystemen gedragen zich als levende systemen en laten zich niet voorschrijven door bedachte constructies. Het gevolg hiervan is dat er nog meer problemen ontstaan en dus nog meer regels. Totdat ze volledig out of control zijn. Ze zijn veranderd in amorele systemen met een kil hart, waardoor de passie en bezieling geen plek meer heeft.
Twee gezichten
Wanneer ik zelf in gesprek ga met deze mensen, dan valt mij iets bijzonders op. Ik hoor 2 totaal verschillende verhalen van dezelfde persoon.
Wanneer ik ze persoonlijk en in vertrouwen spreek, dan vertellen ze mij hun eigen verhaal. Waarom ze ooit voor dit beroep gekozen hebben, wat hun passie en bezieling is. Ook vertellen ze mij hun worsteling. Dat binnen het systeem waarin zij werken geen ruimte meer is voor de liefde voor hun vak. Hun passie en bezieling kunnen ze niet meer kwijt. Je hoort, voelt de pijn en het verdriet dat ze niet meer vanuit hart en ziel hun werk nog kunnen doen.
Soms spreek ik zo ook in een andere context wanneer ze gewoon aan het werk zijn, dan vertellen ze me een ander verhaal. Een verhaal dat zij namens het systeem vertellen. Vaak zijn ze op dat moment niet bewust dat ze anders praten. Ze vertellen mij waarom het zo goed is dat ze het werk doen zoals ze dat doen. Het lijkt wel dat ze zo loyaal zijn aan hun bedrijf, dat ze hun eigen authenticiteit zijn vergeten.
Gekooide passie en het korset
Ik krijg een beeld dat wanneer mensen naar het werk gaan, dat er bij de ingang een locker is, waar ze hun ‘hart’ in stoppen en een soort van uniform eruit halen en die aandoen. Dit uniform zet ze in een korset waarin ze hun werk doen. Ze zitten in een keurslijf en zijn veranderd in een radertje die bijdraagt aan het bedrijf.
Ik heb deze gesprekken gevoerd met boeren, met werknemers in de (jeugd)zorg, met leerkrachten. Ook ik herken hetzelfde patroon. Mensen zijn zo onbewust zo loyaal aan de organisatie waarvoor ze werken, dat ze hun passie gewoon niet meer voelen en dat ze trouw doen wat de organisatie van ze vraagt. Ook wanneer dit amoreel is.
Patiënten in ziekenhuizen voelen zich niet serieus genomen. De arts zit achter een scherm en bepaalt wat de diagnose is en wat voor behandeling daarbij is voorgeschreven. Twee mensen die meer vanuit een protocol, behandelmethode werken, dan dat er echt naar de mens achter de mens gekeken wordt.
Joris Luyendijk: "Supermarkten knijpen leveranciers af, opdrachtgevers betalen freelancers onvoldoende, zorginstellingen hanteren de stopwatch - degenen die dat uitvoeren, hebben waarschijnlijk het gevoel dat ze geen keuze hebben."
Organisatiekosten blijven toenemen, terwijl de kwaliteit van dienstverlening achteruit gaat. De volgende reorganisatie is aanstaande, waarin nog meer regels worden ingevoerd. Meer en meer veranderen medewerkers in robots. Mensen die alleen dat doen wat van ze gevraagd wordt. Terwijl passie en bezieling keihard staat te bonken op de wanden van de lockers.
In de 20e eeuw gingen mensen vol trots naar hun werk. Tegenwoordig willen mensen vooral vanuit huis werken.
Boeren die als geen ander weten, hoe ze goed met de natuur omgaan, omdat ze leven van de natuur. Die boeren putten de grond uit en kiezen voor intensieve veeteelt, omdat ze hier door de marktwerking en regelgeving toe gedwongen worden. Het voelt voor hun dat ze geen andere keus hebben.
Levende systemen vs. rationele economische systemen
Hoe komt dat niemand hier iets aan kan doen? De kernoorzaak is dat wij organisatie behandelen als rationele economische systemen in plaats van levende systemen.
Organisaties, afdelingen, samenlevingen zijn levende systemen. Dat betekent dat ze een hart en een ziel hebben, dat hun leven een begin en een einde heeft. Levende systemen zijn altijd kwetsbaar. Ze hebben een primair overlevingspatroon van vechten, vluchten of bevriezen, want ze willen zo lang mogelijk in leven blijven.
Economische en ecologische principes van organiseren
Een essentieel verschil tussen rationele economische systemen en levende systemen is dat levende systemen de wetmatigheden van de natuur volgen, terwijl rationeel economische systemen gebaseerd zijn op de wetmatigheden van de rationaliteit en economische principes. Deze laatste heeft een lineaire, oorzaak-gevolg structuur.
Levend systemen hebben altijd onderstromen met onder meer systemische wetmatigheden en de vijf ecologische principes van de natuur: biodiversiteit, samenwerking, wederzijds afhankelijk, circulariteit, dynamisch flexibel.
Wat wordt de boodschap van deze blog dat is nog niet duidelijk. Ik hoef niet weer de boven en onderstromen uit te leggen. Wel in gaan op die spagaat waar mensen in zitten. Aan de ene kant je eigen hart volgen en aan de andere kant in dienst worden genomen door het systeem. Wat kun je allemaal doen om hier verandering in aan te brengen (matrix: blijven/vertrekken + rationeel econ./natuurlijk systeem:
- Vertrekken, een andere baan gaan zoeken. Naar een ander systeem gaan. Waar je je hart wel kan laten stromen in je werk. Best wel belangrijk als je een groot deel van de week hier mee bezig bent. Het is best lastig om als bevlogen vakman een ander beroep te kiezen. Als boer, onderwijzer, verpleegkundige etc. doe je dat niet zomaar. En hoe weet je dat je in het volgende beroep dat niet weer tegenkomt. Hierdoor heeft het ZZP-schap een enorme vlucht genomen.
- Kiezen dat je deel van het systeem bent geworden en je gaat hiermee door. Je kiest ervoor om niet meer met hart en ziel te werken. je bent bereid de grenzen van het systeem op te zoeken, amoreel gedrag te vertonen. Je wordt een wandelend hoofd. Op korte termijn is het fijn, maar op lange termijn is het pijn.
- Rigoureuze keuze maken om toch je hart te volgen en binnen het systeem te blijven. Boeren doen dat, maar dat wordt je niet in dank afgenomen. je wordt met de nek aangekeken en dat vraagt heel veel moed. Van binnenuit een nieuw systeem op te zitten of als een start-up een totaal andere aanpak kiezen
Daarnaast kan het ook zijn dat een bepaald systeem niet meer levensvatbaar is, want hoe je het wendt of keert. Organisaties zijn levende systemen. Je kan het wel behandelen als een rationeel economisch systeem, maar een levend systeem heeft een einde. organisaties dus ook
Hoe nu verder als medewerker?
Logisch dat medewerkers zeggen: “ik heb al lang geleden mijn passie en bezieling in een kooi weggestopt”. Zolang medewerkers door hun eigen organisatie of bedrijfstak tot deze overlevingsstrategie gedwongen zijn, is het onmogelijk om passie en bezieling daar weer terug te krijgen.
Toch heb je zeker nog 3 opties:
- Als je weer met passie en bezieling wil werken, moet je stoppen met het werk wat je nu doet. Het is onmogelijk dat het kille systeem waarin je nu werkt zelf gaat veranderen. Het zal zich altijd in stand willen houden. Zie het bankierssysteem in Londen waar Joris Luyendijk over spreekt. Je zult een transformatieproces moeten doorlopen. Je gaat van de bekende wereld naar een totaal nieuwe onbekende wereld, terwijl je hebt ooit jarenlang dit vak geleerd als bankier, onderwijzer, boer etc. Dit traject is niet eenvoudig. Je neemt afscheid van een beroep wat je heel veel passie voor had en aan het begin van het transformatietraject weet je nog niet hoe deze nieuwe toekomst er uit gaat zien. Daarom durven maar weinig mensen deze stap zetten. Toch is het heel goed mogelijk, vooral wanneer je hierin wordt begeleid.
- Een andere optie is om binnen jouw bedrijfstak rebels te worden. Een eigen pad te kiezen. Je gaat een andere type school oprichten, je gaat anders boeren of je gaat op een andere manier thuiszorg leveren. Het voordeel is dat je je passie en bezieling voor je vak weer terugkrijgt. Het nadeel is dat je veel weerstand en problemen zult ervaren van grote gesettelde systemen als de overheid, financiers. Voormalige collega’s zullen je met de nek aankijken. Gelukkig zijn er al mooie successen geboekt met bijvoorbeeld: Buurtzorg, inclusieve landbouw en lokale coöperaties.
- Natuurlijk heb je altijd de keus om het zo te laten zoals het is. Je weet dat je in een keurslijf zit en dat je je passie hier niet in kwijt kunt. Gelukkig krijg je een inkomen, waarmee je wellicht dingen kunt gaan doen waar je wel je hart in kwijt kan.
