Menu
We staan altijd onder invloed van onderstromen. Dat betekent dat we met onze zintuigen onderstromen oppikken en daarop reageren. Vaak zijn we niet echt bewust van onze reactie. We doen het gewoon. Misschien herken je dat bij jezelf. Je vraagt je af, hoe komt het toch dat ik steeds weer op die manier handel in een bepaalde omgeving. Het lijkt wel of ik er ingezogen ben.Â
In de onderlinge communicatie in teams en organisaties wordt er veel non-verbaal gecommuniceerd. Bijvoorbeeld hoe de ander tot je verhoudt of wat de ander van verwacht. Dit roept fijne emoties of pijnlijke emoties op. Je denkt erover na, je piekert erover. Vrij snel reageer je via woorden of gedrag. Jouw reactie is eveneens (groten)deels non-verbaal.
Deze blog legt uit hoe onze hersenen de non-verbale onderstromen van anderen oppikken en omzetten in emoties, gedachten en acties.
Het oudste deel is het reptielenbrein en de hersenstam. Het limbische systeem komt daarna. Dit heet het sociale brein of het zoogdierenbrein. Het jongste deel van de hersenen is de cortex. Als je het vereenvoudigt, dan gaan deze hersendelen over respectievelijk ‘handen’, ‘hart’ en ‘hoofd’.
Onze cognitie en mentale vermogens bevinden zich in de cortex. Dit is de buitenschors van de hersenen. De linkerhelft van deze cortex houdt zich vooral bezig met de lineaire, logische en linguïstische informatie. De rechterhersenhelft werkt met ruimtelijke en holistische informatie. De achterkant en de zijkant van de cortex zijn de centra waar signalen van onze zintuigen worden verwerkt.
Deze bevindt zich in ons voorhoofd, net boven de ogen. Hierin zit ons bewustzijn en ons plannings- en beslissingscentrum. De prefrontale cortex is uniek voor ons als mens. Het is ons bewustzijnscentrum. Wij zijn bewust van ons denken; we denken vooruit; halen herinneringen op. Met dit deel van ons brein gaan we bewust tijdreizen. We reizen terug naar het verleden om te overdenken hoe het anders had kunnen lopen of hoe plezierig of verdrietig een gebeurtenis was. Naar de toekomst reizen we om een gewenste toekomst, een verlangen of een visie te verbeelden.Â
Deze mentale activiteiten van verbeelden, plannen, doen, controleren zijn uniek voor de mens, omdat wij over complexe taal beschikken. Deze taal is belangrijk voor de prefrontale cortex om samen met de linker hersenhelft rationeel na te denken en besluiten te nemen. Taal is cruciaal voor onze welvaart als mensheid. Zonder taal was onze huidige wetenschap en beschaving. Geen enkel dier werkt met taal zoals wij dat doen.
Je loopt op straat en ineens kom je iemand tegen die je kent, maar je bent vergeten hoe die heet
Hoe komt het dat we sneller iemand herkennen aan zijn gezicht dan aan zijn naam? Dat komt doordat we onze waarnemingen (ogen, oren, geuren) als patronen opslaan in het limbische systeem. Een gezicht van iemand anders is daar opgeslagen. Zelfs als iemand er anders uitziet, hij is ouder geworden en heeft nu een bril op. Je herkent hem meestal direct.Â
Bij dat beeldpatroon slaan wij ook de bijbehorende gevoelens op in het limbische systeem. Als we die persoon na vele jaren weer zien, ervaren we direct of die een prettig persoon was of dat je er een nare ervaring mee hebt gehad. Dit gebeurt allemaal razendsnel in ons limbische systeem van de hersenen.
Het limbische systeem wordt het zoogdierenbrein of het sociale brein genoemd, omdat het ons sociale (kudde)gedrag reguleert. Mensen leven al meer 200.000 jaar op deze aarde. Dat we dat zo lang al volhouden komt omdat we alleen in groepen kunnen (over)leven. Net zoals dat bij veel zoogdieren als olifanten, buffels, leeuwen het geval is. In de pre-historie werden we door roofdieren opgegeten, wanneer we uit de groep werden gestoten. Daarom reguleert ons limbisch systeem onbewust ons gedrag zodanig dat we blijven voldoen aan de verwachtingen van de groep.
In tegenstelling tot dieren en mensen in de prehistorie leven wij veel levende systemen tegelijk. We hebben het dan over levende systemen als: gezinnen, families, dorpen, organisaties, teams etc. Hoewel de wereld tegenwoordig er heel anders uit ziet dan duizenden jaren geleden, onze limbische hersenen werken nog steeds hetzelfde wanneer het gaat over bij erbij horen, de regels volgens en aan het levende systeem bijdragen. Daarmee voorkom dat je uitgesloten wordt. Bovendien help je mee om dit levende systeem in leven te houden.
Veel wordt automatisch en onbewust gereguleerd diep in onze hersenen. Het limbische systeem werkt nauw samen met de hersenstam en ons reptielenbrein.
Onze ervaringen via beelden, geluiden, geuren en bijbehorende gevoelens zijn opgeslagen in de hippocampus. Deze zit in het limbische systeem. Als deze ervaringen staan bij wijze van spreken in een enorme database. Bij alles wat je met je zintuigen waarneemt, kijkt het limbische systeem continu in deze database. Vooral om te bepalen of iets oké is of gevaarlijk voor het systeem of voor jou. Gedrag bij gebeurtenissen uit het verleden, komen van pas bij zowel fijne als gevaarlijke herinneringen.
Kom je je grote liefde van vroeger tegen, dan geeft het limbisch systeem de opdracht om oxytocine af te geven, het gelukshormoon.
Ben je vroeger ooit gebeten door een hond en loop je nu over straat en een hond rent blaffend op je af, dan zal het limbische systeem dit binnen een seconde koppelen aan gevaar. Ze maakt adrenaline aan, zodat je snel wegrent of een stok pakt om de hond van je af te slaan.
Zo bepaalt je geschiedenis het gedrag afhankelijk van de situatie. Heel veel reacties gaan onbewust, je denkt er gewoon niet bij na, want dat duurt te lang. In de pre-historie moest je in een split-second reageren om in leven te blijven.
Stel dat je een dominante vader hebt gehad bij wie je het nooit goed kon doen. Op een dag op je werk komt je leidinggevende naar je toe en wil je graag wat feedback geven op een stuk wat je hebt geschreven. Hij bedoelt het goed. Alleen jij reageert plots heel emotioneel en valt uit naar je leidinggevende. Dat komt enkel en alleen omdat je limbische systeem blijkbaar een match heeft gemaakt met iets wat in jouw verleden heeft plaatsgevonden wat voor jou toen niet veilig was. Geheel onterecht val je uit naar je leidinggevende. Dat gebeurt razendsnel.
Bij mensen hebben gebeurtenissen uit het verleden altijd invloed op het gedrag van vandaag.
Onderstromen ervaren we altijd via het limbische systeem van onze hersenen. Het gedrag dat hieruit voortvloeit, gebeurt razendsnel en onbewust. Het limbische systeem functioneert autonoom en onbewust, los van onze rationele mind. Enerzijds om onszelf in leven te houden en anderzijds om in de sociale groep in stand te houden. Zonder sociale groep was de mens 10.000-en jaren terug niet in staat om te overleven. Een gezonde en complete groep was voor hem van levensbelang. Vandaag de dag werkt dit deel van de hersenen nog steeds op deze onbewuste wijze. We doen veel onbewust voor onze familie, voor onze organisaties om te overleven. Rationeel gezien is dat niet nodig, ons lichaam laat ons onbewust iets anders doen. Zelfs als we met ons rationele brein besloten hebben om anders te handelen, dan toch wint het gedrag dat vanuit ons onderbewuste komt.
Het reptielenbrein ligt het diepst verborgen in de hersenen. Dit is het meest primitieve brein van onze hersenen. Het reageert direct op (levens)gevaar: vechten, vluchten of bevriezen. Ook zorgt het voor onze primaire levensbehoeften als eten, drinken en voortplanten.
Ons automatische gedrag wordt gestuurd door de hersenstam. Deze zit onder het limbische systeem en achter het reptielenbrein. (Zoog)dieren zijn van nature heel spaarzaam in energieverbruik, want voor energie heb je voedsel nodig en dat is niet altijd beschikbaar in de natuur. Hersenen verbruiken ca. 20% van je energievoorraad, terwijl ze maar voor 2% deel zijn van je lichaam. Daarom staan we zoveel mogelijk in de eco-stand en is ons gedrag vooral automatisch en onbewust.
Dat wat ooit goed heeft gewerkt, herhaal je onbewust, zodat je er niet over hoeft na te denken. Bovendien ligt de hersenstam op afstand van ons bewustzijn in de prefrontale cortex, waardoor het zo lastig is om ons eigen gedrag bewust te sturen. Vooral wanneer je in een plotselinge overlevingssituatie zit of wanneer bij jouw groep, een levend systeem, wil blijven horen, dan is bewust gedrag vanuit de pre-frontale cortex te langzaam en te laat.
Onderstromen van levende systemen zoals organisatiecultuur en teamdynamieken zijn verbonden met het limbische systeem, de hersenstam en het reptielenbrein. Veel gaat onbewust en automatisch. Het is een illusie dat je met je rationele mind in de prefrontale cortex deze onderstromen kunt besturen en controleren.Â
Je hebt een aanpak nodig die direct werkt met het limbische systeem, hersenstam en reptielenbrein. Ik heb deze werkwijzen samengevat in de ervaringsgerichte aanpak. Hierbij maak je gebruik van werkvormen die werken met de limbische hersenen, de hippocampus, reptielenbrein en hersenstam. Kortom, via ervaringsgericht werken werk je met gevoelens en fysieke sensaties die onbewust je gedrag sterk beïnvloeden. Dit zorgt voor levendige leerervaringen die daardoor opgeslagen worden in de hippocampus.
Contact opnemen
Je bericht is verstuurd. Ik neem snel contact met je op.
Hartelijke groet,
Johan de Kleine
Ik wil graag een afspraak maken voor een gratis adviesgesprek.